Ludzie, kultura, zwyczaje.

 

 

Ludzie, kultura, zwyczaje. Galeria fotografii (32)
Pokaz slajdów
Pobierz tekst w wersji pdf.

 

 

 

 

 

Dla polskiej inteligencji XIX wieku górale podhalańscy stanowili obiekt życzliwego zainteresowania ze względu na swą inność i swojskość, która wynikała między innym stąd, że na Podhalu nigdy nie rozwinęła się pańszczyzna. Poza tym kulturowo przynależeli raczej do kultury węgierskiej, gdyż tam szukali pracy i w budownictwie i w rolnictwie. A Tetmajer pisał: "tam kraj, tam wino, tam jasno, tam radość, tam śrybło, tam złoto". 

Góralszczyzna tego okresu nie była zbyt barwna. Raczej szara i brudna. Górale ubierali się w lniane koszule i szarożółtawe góralskie portki. Skąpe były też zdobienia, ograniczały się do koloru czarnego i czerwonego. Kobiecy strój był jeszcze mniej kolorowy, nie było gorsetów, kolorowych chust i spódnic. Jak to opisuje Kolberg: "Góralki ubierają się w same niemal płótno  białe, z niego koszula, spódnica, fartuch (...); rzadko u nich co kolorowego upatrzy, staniczek chyba". Nagła zmiana nastąpiła pod koniec XIX wieku kiedy to pojawiły się sztuczne barwniki, a i górale byli coraz zamożniejsi. Na portkach pojawiły się jaskrawe  wielobarwne parzenice, a kobiety zakładały kolorowe, wyszywane cekinami gorsety, wielobarwne spódnice i chusty.

Typowa podhalańska chałupa posiadała dwie izby: czarną i białą. W czarnej stał piec i to tutaj toczyło się życie codzienne. Wprawdzie piec i jego otoczenie pobielano wapnem, to jednak ściany były czarne od dymu, gdyż piece nie posiadały przewodów kominowych, a dym uchodził na strych przez  specjalną klapę w suficie. Dym konserwował drewno i zabezpieczał go przed robactwem. W czarnej izbie w czasie zimy mieszkała cała rodzina, ale często przebywały tam jagnięta i drobne zwierzęta hodowlane. Nie było możliwości wietrzenia takiej izby, gdyż szyby montowane były bezpośrednio w okiennicach.

Biała izba była pomieszczeniem reprezentacyjnym, rzadko używanym chociażby dlatego, że nie była ogrzewana. Pierwsi goście mieszkali w białych izbach, a dla gości zimowych montowano w nich piece. Izby rozdzielała sień. Domy ustawiane były frontem "na godzinę jedenastą", gdyż o  tej właśnie porze były najbardziej nasłoneczniane. Chociaż warunki bytowania były bardzo prymitywne, to jednak górale wykazywali niesłychane upodobania i talent do zdobienia nawet najprostszych sprzętów gospodarskich. Zadziwiające jest to, że swoje chałupy stawiali bez żadnych planów, "na oko", to jednak miały one idealnie znakomite technicznie proporcje.

Więcej o mieszkaniach górali można znaleźć tutaj.

Na Podhalu uprawiano głównie owies i jęczmień. Z owsianej mąki pieczono bezpośrednio na blasze pieca podpłomyki zwane moskolami. Były one podstawowym pożywieniem przewodników tatrzańskich. Z mąki tej gotowano również bryję zwaną kluską. Uprawiano również brukiew i ziemniaki. Były to podstawowe produkty żywnościowe ówczesnych górali. Jedzenie nie było urozmaicone, dlatego też przybywający goście musieli pakować do swych bagaży mnóstwo zapasów żywności.

O sposobie odżywiania górali i zdobywaniu pożywienia można przeczytać tutaj.

Tym co nadawało specyficzny charakter kulturze góralskiej było pasterstwo. Wypasano głównie owce. Z owczego mleka wytwarzano ser zwany bundzem, oscypki solone i wędzone, jak również bryndzę, która powstawała z roztartego bundzu. Produktem ubocznym była bardzo smaczna żętyca czyli serwatka.

O historii pasterstwa można przeczytać w zakładce Pasterstwo w Tatrach, natomiast o zawodzie bacy dowiedzieć sie można z zakładki Życie codzienne na hali.

                                                                                                                                         

 

Jacek Ptak

Ludzie, kultura, zwyczaje. Galeria fotografii (32)
Pokaz slajdów
Pobierz tekst w wersji pdf.

       

Źródła: 

  1. Zofia Radwańska Paryska, Witold Henryk Paryski, "Wielka Encyklopedia Tatrzańska", Wydawnictwo Górskie, Poronin 2005.

  2. Jarosław Skowroński, "Dawno Temu w Tatrach", Galaktyka, Łódź 2003.

  3. Kazimierz Tetmajer, "Na Skalnym Podhalu", Kraków 1976.

  4. Zakopiański Portal Internetowy: www.z-ne.pl